Bora – zwiastun górskiego „hardcoru”

Bora – zimny wiatr północny, zstępujący. Występuje w wielu pasmach górskich położonych na północnej półkuli Ziemi i ogólnie bywa określany jako „wiatr typu bora”. Przy czym w niektórych zakątkach posiada swoją osobną nazwę, np. we Francji znany jest jako „mistral„, zaś w Meksyku jako „nortes„. Opisywany wiatr nieraz potrafi zapewnić iście ekstremalne warunki (zwłaszcza w wysokich górach). Siarczysty mróz połączony ze śnieżycą i potężnym wiatrem? Właśnie tak czasem bywa na graniach i grzbietach górskich podczas panowania tego żywiołu, stąd też nie przypadkiem w tytule wpisu użyłem słowa „hardcore”. 😉

Widok z Łomnicy (2634 m n.p.m.) podczas wiatru typu bora – obraz z kamery internetowej 5 grudnia 2013

Bora jest odwrotnością wiatru typu fenowego. Ma bardzo dużo podobnych właściwości do fenu, ale są też pewne istotne odmienne cechy. Główną różnicą oprócz innego kierunku wiatru jest fakt, że bora sprowadza zimne masy powietrza z północy, zaś fen ciepłe masy powietrza z południa. Warto dodać, ze fen również posiada swoje inne nazwy w niektórych zakątkach, np. w Tatrach znany jest jako „halny„.

W dalszej części wpisu przedstawiam opis bory na przykładzie Tatr. W tym przypadku bora stanowi odwrotność wcześniej wspomnianego halnego, który w wielu rozmaitych źródłach informacji „cieszy się” sporą popularnością. Zaś znacznie ciężej dowiedzieć się czegoś na temat tatrzańskiej bory, choć co prawda po wydarzeniu z 19 listopada 2004 roku powstało trochę opracowań na temat tego potężnego i groźnego żywiołu.

Pozostałości po niszczycielskim wietrze typu bora z 19 listopada 2004 roku [Veľká kalamita] – widok z Tatrzańskiej Magistrali w rejonie masywu Sławkowskiego Szczytu – sierpień 2013

Cechy charakterystyczne tatrzańskiej bory:

• Jest to wiatr północny, czyli wieje z północy na południe [przy czym często pojawia się również północno-zachodni kierunek wiatru];
• Po północnej stronie Tatr powinno być wyższe ciśnienie powietrza niż po południowej stronie -> różnica ciśnień napędza przepływ mas powietrza;
• Jest to „zimny” (bo sprowadza zimne masy powietrza) i suchy wiatr, najpierw wstępuje od podnóża Tatr (po północnej stronie), następnie z impetem przekracza „barierę górską” i zstępuje do dolin i kotlin podtatrzańskich położonych po południowej stronie Tatr;
• Wilgotność powietrza ->  po północnej stronie „bariery górskiej” i w wyższych partiach Tatr można się spodziewać jeszcze dość wysokiej wilgotności, zaś po południowej stronie „bariery górskiej” (szczególnie na niskich wysokościach) powinno być już znacznie osuszone powietrze o niewielkiej wilgotności;
• Temperatura powietrza -> wiatr typu bora nie sprzyja inwersji i wyraźnie wzmacnia zasadę „im wyżej, tym zimniej„;
• Podobnie jak w przypadku halnego, podczas wiatru typu bora również następuje przemiana adiabatyczna nawiewanego powietrza, które wstępując do góry ochładza się średnio o ok. 0,6°C/100 m, zaś później zstępując znacznie się osusza i ociepla nawet o ok. 1°C/100 m, stąd też zazwyczaj w trakcie działania bory słowackie kotliny podtatrzańskie najsłabiej „odczuwają” wkraczające ochłodzenie (a nawet nieraz może tam zagościć lekkie chwilowe ocieplenie);
• Cechą charakterystyczną tatrzańskiej bory jest bardzo mocne ochłodzenie pojawiające się zwłaszcza wysoko n.p.m. -> stąd też nic dziwnego, że minimalna roczna temperatura powietrza na tatrzańskich szczytach w danym roku często pada właśnie podczas działania wiatru typu bora;
• Zachmurzenie -> w przypadku bory chmury najpierw gromadzą się po północnej stronie Tatr, następnie wędrują sobie do góry w kierunku bariery górskiej, gdzie mogą utworzyć wał chmur (podobny jak w przypadku halnego), zaś w dalszej fazie chmury przechodzą przez grań i opanowują wyższe partie Tatr;
• Opady atmosferyczne -> z początku prawdopodobne głównie po północnej stronie Tatr, później również w wyższych partiach Tatr, zaś w końcowej fazie działania tego zjawiska lub po jego zakończeniu opady są możliwe w całych Tatrach – czyli w przypadku słowackich kotlin podtatrzańskich bora może zwiastować pogorszenie pogody i nadejście opadów;
• Do cech charakterystycznych zalicza się również wysoka średnia prędkość wiatru, a także bardzo wysoka prędkość najsilniejszych podmuchów;
• Ponadto bora może wpływać na samopoczucie i nastroje mieszkańców słowackich kotlin podtatrzańskich.

Gdzie zazwyczaj najmocniej wieje?

• Sytuacja podobna jak w przypadku halnego, czyli przeważnie najsilniejsze powiewy występują w wyższych partiach Tatr podczas przechodzenia wiatru nad „barierą górską”;
• Zwłaszcza na graniach można się spodziewać konkretnej średniej prędkości wiatru, a także bardzo mocnych podmuchów;
• Ponadto podczas zstępowania wiatru na południową stronę Tatr, bora również może wykręcać niezłe prędkości w porywach;
• Czasem (raczej rzadko) potężne porywy tatrzańskiej bory potrafią dotrzeć do niższych partii Tatr, gdzie niestety mogą sporo „narozrabiać”;

Krajobraz zmieniony po niszczycielskim wietrze typu bora z 19 listopada 2004 roku [Veľká kalamita] – spojrzenie na masyw Sławkowskiego Szczytu – sierpień 2013

Występowanie tatrzańskiej bory:

• W tatrzańskim klimacie bora zazwyczaj pojawia się znacznie częściej niż wiatr halny (choć nie zawsze, czasem mogą zdarzać się takie miesiące, podczas których halny jest bardziej popularny);
• Wiatr typu bora (podobnie jak halny) głównie występuje w tych zimnych miesiącach, a takich w Tatrach nie brakuje -> to jest okres od października do maja;
• Poza tym tatrzańska bora nieraz potrafi się pojawić również w tych ciepłych miesiącach -> w zimie zapewnia ekstremalne warunki z siarczystym mrozem, zaś w sezonie letnim może sprowadzić incydentalny atak zimowej aury w wyższych partiach Tatr.

Trochę statystyk [dane dla Łomnicy (2634 m n.p.m.)] – wybrane przykłady dni z silną tatrzańską borą w ostatnich latach:

Data	Tatrzańska bora na Łomnicy
	Średnia prędkość	Maksymalna prędkość
15 marca 2014	43,2 km/h	158,5 km/h
10 stycznia 2014	43,1 km/h	133,3 km/h
9 grudnia 2013	45,9 km/h	129,7 km/h
8 grudnia 2013	52,1 km/h	133,3 km/h
7 grudnia 2013	40,4 km/h	144,1 km/h
2 grudnia 2013	45,7 km/h	115,3 km/h
28 listopada 2013	43,6 km/h	111,7 km/h
25 listopada 2013	74,3 km/h	108,1 km/h
18 października 2013	49,2 km/h	108,1 km/h
3 września 2013	61 km/h	104,5 km/h
15 marca 2013	83,5 km/h	162,1 km/h
3 marca 2013	50,3 km/h	100,9 km/h
1 lutego 2013	44,6 km/h	140,5 km/h
3 stycznia 2013	44,4 km/h	122,5 km/h
7 listopada 2012	44,3 km/h	111,7 km/h
27 sierpnia 2012	48,3 km/h	108,1 km/h
14 sierpnia 2012	57,3 km/h	115,3 km/h
17 maja 2012	45,3 km/h	126,1 km/h
28 marca 2012	62,7 km/h	154,9 km/h
27 marca 2012	58,7 km/h	187,3 km/h
25 marca 2012	42,2 km/h	115,3 km/h
14 marca 2012	47,5 km/h	111,7 km/h
12 marca 2012	47,9 km/h	115,3 km/h
11 marca 2012	48,6 km/h	129,7 km/h
3 marca 2012	52,1 km/h	136,9 km/h
2 marca 2012	56,9 km/h	122,5 km/h
1 marca 2012	43,8 km/h	104,5 km/h
29 lutego 2012	62,3 km/h	151,3 km/h
28 lutego 2012	41,3 km/h	133,3 km/h
24 lutego 2012	45,9 km/h	147,7 km/h
23 lutego 2012	48,9 km/h	136,9 km/h
17 lutego 2012	52,9 km/h	144,1 km/h
16 lutego 2012	66,6 km/h	144,1 km/h
15 lutego 2012	41,1 km/h	108,1 km/h
19 stycznia 2012	44,6 km/h	115,3 km/h
17 stycznia 2012	45 km/h	108,1 km/h
14 stycznia 2012	40,1 km/h	151,3 km/h
12 stycznia 2012	49,8 km/h	118,9 km/h
11 stycznia 2012	51,3 km/h	118,9 km/h
5 grudnia 2011	42,3 km/h	108,1 km/h
28 listopada 2011	41,5 km/h	108,1 km/h
15 października 2011	51,6 km/h	100,9 km/h
6 lipca 2011	64,8 km/h	133,3 km/h
28 czerwca 2011	53,7 km/h	129,7 km/h
25 czerwca 2011	44,4 km/h	100,9 km/h
7 maja 2011	50,3 km/h	133,3 km/h
12 kwietnia 2011	40,2 km/h	126,1 km/h
11 kwietnia 2011	42,2 km/h	129,7 km/h
10 kwietnia 2011	56 km/h	140,5 km/h
8 kwietnia 2011	72,2 km/h	187,3 km/h
7 kwietnia 2011	46,8 km/h	147,7 km/h
5 kwietnia 2011	44,7 km/h	122,5 km/h
24 marca 2011	65,3 km/h	133,3 km/h
12 lutego 2011	51 km/h	154,9 km/h
11 lutego 2011	40,5 km/h	118,9 km/h
9 lutego 2011	55,5 km/h	136,9 km/h
8 lutego 2011	42,6 km/h	136,9 km/h
7 lutego 2011	40,5 km/h	115,3 km/h
5 lutego 2011	41,6 km/h	133,3 km/h
4 lutego 2011	40,4 km/h	126,1 km/h
16 stycznia 2011	41 km/h	133,3 km/h
15 stycznia 2011	45,6 km/h	151,3 km/h
13 stycznia 2011	48,1 km/h	111,7 km/h
…	…	…
28 lutego 2005	47,3 km/h	bd
…	…	…
19 listopada 2004	51,8 km/h	165,7 km/h

Co ciekawe, np. 28 lutego 2005 roku podczas działania wiatru typu bora temperatura powietrza na Łomnicy (2634 m n.p.m.) spadła do -29,2°C. Wtenczas w najzimniejszym momencie dnia średnia prędkość wiatru przekraczała poziom 60 km/h, co przy takiej temperaturze zapewniło całkiem ekstremalne warunki.

Skutki inwazji kornika w słowackich Tatrach Wysokich – wymarły las w Dolinie Małej Zimnej Wody

Ciekawostka:

• Veľká kalamita z 19 listopada 2004 roku – niewątpliwie to była najbardziej niszczycielska tatrzańska wichura na przestrzeni ostatnich wielu lat. Bodźcem do powstania wspomnianej wichury było pojawienie się w okolicach Tatr bardzo głębokiego niżu, który poza górami zapewniał orkan, zaś w samych Tatrach wywołał wyjątkowo mocny wiatr typu bora. Co prawda wysoko n.p.m. raczej nie odnotowano jakiejś nadzwyczaj efektownej prędkości, ale tym razem potężne podmuchy wiatru nie ograniczyły się do wyższych partii Tatr i z impetem uderzały również na niższych wysokościach n.p.m. Z przeprowadzonych pomiarów i różnych przypuszczeń wynika, iż podczas bory z 19 listopada 2004 roku największa prędkość wiatru panowała mniej więcej na wysokości górnej granicy lasu, gdzie mogła osiągać nawet ok. 230 km/h. Jednak za sprawą „efektu załomowego” tamtejsze podmuchy wiatru w znacznej mierze „przelatywały” ponad lasem, ale za to niżej na wysokości ok. 1150-1250 m n.p.m. uderzały w las z prędkością wyraźnie przekraczającą poziom 100 km/h, co wystarczyło do masowego powalenia świerków (stanowiły ok. 72% zniszczonego drzewostanu). Wtenczas zwłaszcza w słowackiej części Tatr Wysokich las ucierpiał na naprawdę wielką skalę – w niektórych rejonach spotkanie z huraganowymi podmuchami przetrwały jedynie nieliczne, najbardziej wytrzymałe drzewa (np. modrzewie). Zatem monokultura świerka niestety okazała się zbyt słaba w starciu z tym spektakularnym żywiołem. Gdyby ten las był bardziej urozmaicony i zawierał więcej mocnych drzew, to zapewne straty nie osiągnęłyby takich przerażających rozmiarów – ok. 3 miliony m³ powalonego drewna! Natomiast sam obszar wiatrołomów szacuje się mniej więcej na aż 12-14 tysięcy ha – pojawiły się głównie na południowych stokach Tatr Wysokich, a także u podnóża południowej strony Tatr. Wtenczas skutki huraganowego wiatru poważnie odczuły również słowackie tereny i miejscowości podtatrzańskie. W dodatku co istotne, po tym wydarzeniu w słowackich Tatrach Wysokich niestety zagościła inwazja kornika, który w następnych latach przyczynił się do wymarcia wielu kolejnych drzew, tym samym radykalnie powiększając skalę katastrofy naturalnej.

Galeria:

Krajobraz na Łomnicy (2634 m n.p.m.) podczas wiatru typu bora – widok z kamery internetowej 5 grudnia 2013

Widok z Łomnicy (2634 m n.p.m.) podczas wiatru typu bora – obraz z kamery internetowej 6 grudnia 2013

Krajobraz zmieniony po niszczycielskim wietrze typu bora z 19 listopada 2004 roku [Veľká kalamita] – spojrzenie na masyw Sławkowskiego Szczytu – sierpień 2013

Pozostałości po niszczycielskim wietrze typu bora z 19 listopada 2004 roku [Veľká kalamita] – widok z Tatrzańskiej Magistrali w rejonie masywu Sławkowskiego Szczytu – sierpień 2013

Skutki inwazji kornika w słowackich Tatrach Wysokich – wymarły las w Dolinie Małej Zimnej Wody – widok z Maksymilianki – sierpień 2013

Krajobraz zmieniony po niszczycielskim wietrze typu bora z 19 listopada 2004 roku [Veľká kalamita] – widok z podejścia na Sławkowski Szczyt – sierpień 2013

-> Więcej o tatrzańskim klimacie…
-> O Tatrach